Martin Conrads: 'Je ziet steeds meer jongelui in de orgelwereld'

ZALTBOMMEL - "De Efteling is één van mijn klanten. Ze hebben drie orgels in gebruik. Eén in de grote Stoomcarrousel en twee op het Anton Pieckplein. Als ik er 's morgens rond zeven uur rondloop, slaapt de Efteling nog", glimlacht de Bommelse orgelrestaurateur Martin Conrads (1969). Al dertig jaar hèt gezicht van het zaterdagse draaiorgel. 

"Draaiorgels restaureren is mijn werk, mijn leven. In 2001 ben ik voor mezelf begonnen. Gelukkig heb ik veel werk. Ik heb een naam opgebouwd. Voor grote klussen weten ze me te vinden." Zoals de Efteling. "Die orgels spelen nonstop. Na tien jaar zijn ze tot op de draad versleten. In 2014 is het orgel uit de Stoomcarrousel gehaald en naar mijn werkplaats in Kerkdriel gebracht. De komende restauratie zou over twee jaar zijn, maar dat zal vanwege de corona wel wat doorschuiven, denk ik." 

Compagnons
Wie het woord draaiorgel laat vallen, denkt aan Martin. "Hier een foto uit '69, met het orgel. Ik was net geboren." Wijzend naar de bovenetage van de firma Ubens & Conrads, zegt hij: "Daar sliep ik. Het orgel moet ik toen al gehoord hebben." Hoe zou Martins leven er zonder draaiorgel uitgezien hebben? "Dan zou ik in de winkel van Ubens & Conrads hebben gewerkt. In de werkplaats, klokken schoonmaken, repareren."

De winkel is een begrip in Zaltbommel en verre omstreken. "Een familiebedrijf. Ergens in 1880 begonnen. Precies weet ik het niet meer. Het jaartal staat boven de deur. Ik ga 't opzoeken. Ik heb 't: 1886. Ubens was een goede uurwerkmaker, Conrads was wat zakelijker. Ze zijn compagnons geworden." 

Leermeester
Een kleine veertig jaar terug trekt Martin de stoute schoenen aan en meldt zich bij het Utrechtse museum Van Speeldoos tot Pierement, het huidige Museum Speelklok. "Ze zeiden dat ik eerst maar eens een opleiding meubelmaker moest gaan volgen. Een blauwe maandag bij Homburg gewerkt." Kort daarop is Martin weer in het Utrechtse museum te vinden. "Ik heb er dertien jaar een fantastische leermeester gehad. Veel van geleerd. Hij liet me rustig op mijn bek vallen, om te ontdekken hoe iets werkt."

Jaren later beschikt Martin over twee draaiorgels. "De Hindenburg, die weegt 1300, 1400 kg. Je duwt je het schompes. Die denkt: 'Als jij loslaat, stop ik ook' haha. En de Bloemenmeid, die weegt 1000 kg. Als ik niet meer kan douwen, schei ik ermee uit. 's Morgens wordt er op de motor gedraaid." 's Middags wordt door Tristan Budel traditioneel met de hand de kolossale speeldoos tot leven gewekt. 

Schande
Draaiorgels vulden ooit menig straatbeeld. Met het 'mansen', het ophalen van geld, moest de kost worden verdiend. Een beeld dat zoetjesaan verdween. Martin: "In de jaren '50 '60 gaan liefhebbers orgels draaien om te voorkomen dat het orgel verdwijnt. Kinderen raken geobsedeerd. Net als ik. Je ziet steeds meer jongelui in de orgelwereld bezig." Licht cynisch: "Vroeger was het een schande, nu kun je erover praten, haha." 

Het draaiorgel hoort bij de Bommelse binnenstad. "Laatst speelden we het duet uit De Parelvissers. Een week later weer. Marjan Witteveen zei: 'Dat moet je vaker doen.' Rigoletto, Samson et Delilah spelen we regelmatig. Bij kenmerkende orgelmuziek krijg ik nooit klachten. Je kunt ook muziek laten maken. Ik heb niet zo veel moderne muziek. Eén uitschieter: een potpourri van Henk Damen." 

Borrel
Martin heeft zo z'n voorkeuren: "Serenades. Die kun je langzamer draaien. Als je een paar marsen draait ben je leeg. Met de winkeliers kan ik goed opschieten. We staan voor de HEMA, maar ondanks dat er een stevig geluid staat, klagen ze nooit."

Terugblikkend: "De oud-Bommelaars ben je kwijt. Als er iemand jarig was kreeg je taart en soms een borrel. Het orgel", meent Martin, "draagt bij aan Zaltbommel; je hebt de markt en het orgel. Het leukste vind ik het bezig zijn met de mensen. Zegt iemand: 'Jij bent een echte Conrads.' Dan zeg ik: 'Dan weet je dat het je geld gaat kosten.' Ik houd van praten. Als ik het alleen voor het orgel zou doen, dan was het hooguit een uurtje." 

Overnemen
Vragend: "Is het een missie? Ja, een Bommelse missie, ik ben een Bommelaar. Dit is mijn stad. Draaien doe ik bijna nooit. Ik zeg tegen Tristan en Cor: 'Jullie doen het orgel. Ik doe de rest wel, de pr. Als vreemden je niet kennen, ben je de orgelman. Iedere persoon is aardig; of-ie wel geeft of niet."

Wat serieuzer: "Het orgel moet zichzelf bedruipen. Ik ben er trots op dat ik nooit één dubbeltje subsidie nodig heb gehad. Mijn liefde voor het orgel heb ik aan Tristan gegeven. Toen ik de Hindenburg restaureerde, heeft hij meegeholpen. Ik hoop dat hij het over een paar jaar van mij gaat overnemen. Als ik er niet meer ben, moeten ze van Waldteufel 'Amour et printemps' draaien." Weemoedig: "Bij mijn begrafenis toch een orgel."