Jan Schouten op 82-jarige leeftijd overleden

ZALTBOMMEL – Op zijn vakantieadres in Spanje is zondagavond 30 april Jan Schouten, oprichter van Schouten & Nelissen, op 82-jarige leeftijd overleden.

Jan promoveerde in 1974 op een proefschrift onder de titel ‘Vrijheid in werken’. Bij het grote publiek brak hij in 1979 toen hij op televisie lessen over assertiviteit verzorgde. Samen met Boris Nelissen richtte hij Schouten en Nelissen Recovery op, een bedrijf dat mensen trainde in ‘nee zeggen’, ook tegen ‘de baas’.

In 1995 werd Jan voorzitter van FC Den Bosch en hielp hij zijn club naar de eredivisie.

In 2020 verscheen ‘Jan Schouten, Ondernemer in psychologie’, een biografie geschreven door Frans van Gaal. Zelf heeft Jan ook meerdere boeken geschreven. Zijn laatstverschenen boek is de roman ‘Contactspray-rel’ dat in 2021 werd uitgebracht.

Hallo Hier Bommel
Vorig jaar is Jan geïnterviewd door Rein van Willigen voor het boek ‘Hallo Hier Bommel’ dat dit jaar verschijnt. Een verkorte versie van dat interview is gepubliceerd in de Bommelerwaardgids. Het complete interview staat hieronder.

Jan Schouten, van psycholoog tot romancier

‘Grappig maar ik weet het antwoord niet’

"Als ik het leven over zou doen!? Ik ben vetgemest met diploma's. Een diploma zus, een diploma zo. Laat maar zo. Op mijn 18e ben ik gaan werken. Als ik geld had gespaard, had ik huisjes gekocht. Of ik was de sport ingegaan, voetbal. Maar zo is het niet gegaan." 

Met een blik naar buiten gericht haalt Jan Schouten (1940) een rookgordijn uit zijn zoveelste sigaar. 

Alvorens het gesprek de startblokken verlaat, laat Jan een wijle op zich wachten. Er zijn nog wat sportoefeningen af te werken. 

Het wachten gebeurt in een ruime kamer, ooit onderdeel van het klooster. 

Een blik naar boven en je belandt in de sterrenhemel. Vanuit een gipsen ornament lijken kerstbalachtige bollen neer te dalen. Onwillekeurig waan je je in een moderne versie van Eise Eisinga's planetarium. 

In een afgesloten kast staan Brahms, Bob Dylan, The Ballad of Mauthausen en Cecilia Bartolli zwijgzaam op aandacht te wachten; ze willen worden gehoord.   

Jan meldt zich even later in de aanpalende ruimte. Thee wordt geserveerd. De hoofdrolspeler van dit verhaal heeft de rokertjes binnen handbereik. Zijn blonde en zilvergrijze lokken vechten om de overwinning. Zilver dreigt te winnen. 

"We hebben een vestiging in China, wist je dat? Chinezen zijn geweldige mensen." Zakelijk voegt hij er aan toe: "We hebben een aandeel van dertig procent.” 

Jan, de man achter Schouten & Nelissen; het instituut waar mensen wordt geleerd 'nee' te zeggen. "Wie zat er te wachten op een cursus assertiviteit? Ik zeg het spottend. De behoefte was er, maar de vraag..." zegt hij cryptisch. Waaraan hij in zijn rol van zakenman toevoegt: "Doen voor eigen last en risico nemen!"  

Zijn in 2020 verschenen biografie 'Ondernemer in psychologie'* meldt op de achterzijde 'Opschudden is zijn handelsmerk.' 

"Ik ben 80", zegt hij tussen neus en lippen door. Dat weerhoudt hem er niet van bezig te zijn én meer nog te blijven. "Een oude droom is een eigen uitgeverij beginnen. Er is zoveel talent in Bommelerwaard." 

Dat geldt ook voor Jan zelf. Hij heeft al enkele romans op zijn naam; 'Onland' en 'Aanjagers' en het bescheiden 'Liefje, waarom loop je zo hard?' 

Een volgende roman, 'Contactspray-rel', is op een haartje na gevild. Met "'De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel'", citeert hij moeiteloos Joost van den Vondel. "Een boek is een schouwtoneel. Daarom ben ik zelf gaan schrijven. Ik ben een schrijver, een verhalenverteller. Ik kijk vooruit. Maar ik heb nu een writers block", bekent hij volmondig. "De hoofdfiguur heet Willem Klinker, een pianostemmer. Hij woont in de Ruiterstraat op nummer 80. De contactspray is een vredesgeur." In enkele zinnen vat Jan de inhoud van zijn boek samen. "Het is niet autobiografisch", benadrukt hij. "Ik wilde weer schrijven, maar geen psychologisch handboek. Ik focus me met deze roman op een persoon. Hij gaat op pad, ontvangt narigheid. Net als in een sprookje komt alles goed", verklapt hij op voorhand. "In juni verschijnt het boek bij De CoPublisher." De auteur hoopt dat zijn papieren kindje de broodnodige aandacht krijgt.

"Schrijven over toegepaste psychologie, zoals verlegenheid, assertiviteit, heb ik achter me gelaten. Je vraagt waarom... dat prikkelt me." Met pretogen: "Misschien een boek over stress, bepaalde onderwerpen uitdiepen." 

Over het vak psychologie is Jan duidelijk: "De studie heeft niet aan de vergroting van mijn zelfkennis bijgedragen. Het heeft geen grote invloed op mij gehad."

De psycholoog overwint het even van de romancier. "Eenzaamheid is een mentale toets die iedereen bedreigt. Dat houdt af van actie, van het leven zelf. Dat herken ik. Ik voel me niet eenzaam, maar ik ben wèl alleen." Geruststellend: "Het gaat goed met mij. Van huis uit heb ik dat meegekregen. Ik had zorgzame, liefdevolle ouders. Zij hadden een koud conflict, er was geen emotie. Als je wrevel niet uitpraat ontstaat er blijvende irritatie. Mijn ouders communiceerden met elkaar via briefjes. Daar worden kinderen ongelukkig van. Zeker in mijn jonge jaren!" 

Jan blaast wat rook weg. 

Een klein bolletje wol op vier poten, waarop hondenbelasting rust, huppelt speels door de kamer. 

Buiten wordt de Sint-Maartenstoren prachtig door de zon uitgelicht. 

"Zorg voor een ander, in plaats van jezelf. Als er tussen twee mensen spanning heerst, ben ik een bemiddelaar." 

Een wereldverbeteraar? Jan kijkt een beetje betrapt, maar antwoordt glimlachend: "Als je dat zo wilt noemen, ga je gang. Ik heb een kennissenkring, die me uitnodigt dat ik meer van mijn gevoelens zeg. Ik word omgeven door liefde. Persoonlijke belangstelling, over en weer. Een man of dertig, veertig. Mensen geven om mij."

Een volgende sigaar wordt uit zijn doosje verlost. "Op dit moment ben ik ongedurig." Jan is niet langer betrokken bij de mede door hem opgerichte onderneming. "Als Schouten & Nelissen niet had bestaan, had het opgericht moeten worden. Met [zoon] Jan-Hein ben ik op zolder begonnen. Hij is nu de grote man. Of hij op me lijkt? Je moet het zo zien, hij heeft leiderschap maar staat tussen de mensen: soms opstijgend, altijd terugkerend. Ik ben wel een persoonlijkheid", geeft hij toe. "Maar dat is Jan-Hein ook! Een echte aanvoerder." De vraag of hij trots is op zijn drie kinderen behoeft geen nadenken: "Ikke wel. Ik ben blij met ze. Blij met de vraagstukken die ze oplossen." 

Jan geniet zichtbaar van het gesprek. Zijn leeftijd lijkt van hem af te glijden. Zijn doorrookte stem klinkt gepolijster. "Ik ben niet vaak geïnterviewd. Wel als het over het bedrijf ging. Ik zoek het niet op. Ik vind het belangrijker dat de mensen met wie ik werk centraal staan. Zelf ben ik wat schuw", zegt de psycholoog in ruste bijna verlegen. 

De vraag hoe hij herinnerd wil worden, doet hem in eerste instantie stilvallen. De blik gaat op oneindig. Eindelijk komt het antwoord, of toch niet: "Da's een vraag, meneer Van Willigen! Wat doet u me aan?" Wederom volgt een stilte. "Grappig, maar ik weet het antwoord niet. Ik kom er niet uit. Es geht vorüber... Ik draai eromheen", erkent hij ruiterlijk. Jan de Hartog, de schrijver - ken je hem?- was baptist. Die worden niet op een kerkhof begraven, geen steen; opgaan in de vergetelheid. Ik lees graag biografieën van schrijvers. Elsschot bijvoorbeeld. Of van de Hemingways van deze wereld. Soms betrap ik ze erop dat ze iets willen betekenen. Wat een onzin!" 

De Bommelse auteur roept het uit. 

Jan is gelovig. "Rooms Katholiek. Met alle reserves vanwege de hiërarchie en de schandalige manier van mensen uitsluiten." Bang voor de dood is hij niet. "Meer voor de nabestaanden. Met de dood ben ik niet bezig." Vertrouwelijk: "Francis, mijn eerste vrouw is overleden toen ze 31 was. Zij is altijd nog aanwezig; haar kom ik tegen." 

Zijn graftekst staat al jaren gebeiteld op zijn harde schijf: 'Kom 'ns langs.' Met zijn jongensachtige lach: "Dat vind ik wel gezellig..."

* Jan Schouten 'Ondernemer in psychologie' door Frans van Gaal 
Uitgeverij De CoPublishers. 
ISBN 9789462961685 

25 maart 2021