bird
donderdag 28 maart | 16.48 uur

De Nieuwe Hollandse Waterlinie in 10 vragen

-2

Fransen dwepen met de Eiffeltoren, Chinezen met hun Muur, maar ook de Nederlanders hebben een cultuur-historisch monument om ‘U’ tegen te zeggen: De Nieuwe Hollandse Waterlinie. Zeg nu zelf: welk volk is zo vernuftig om zijn eigen land onder water te zetten om een vijand tegen te houden? In 10 vragen schetsen wij een beeld van deze roemruchte verdedigingslinie.

Nieuwe Hollandse Waterlinie, betekent dat dat er ook een Oude is?
Uiteraard. Het idee voor een verdedigingsstrook van water ontstond al veel eerder, in de Tachtigjarige Oorlog. Rond 1573 bleek een inundatie een doeltreffend middel tegen de Spanjaarden. Toen in het rampjaar 1672 de Fransen ons land bedreigden werd in allerijl een waterlinie opgetrokken van Muiden naar Gorinchem. Op een enkel incident na hield deze linie stand. In de jaren daarna werden forten, batterijen en andere verdedigingswerken toegevoegd.

Wat is het grote verschil van de Oude met de Nieuwe Hollandse Waterlinie?
Na de val van Napoleon besloot Koning Willem I in 1815 tot het uitvoeren van de plannen voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Grootste verschil is dat ook de stad Utrecht er onderdeel van uitmaakte. De Hollandse steden werden nu beschermd door een linie van 85 kilometer, die liep van het eiland Pampus tot aan de Bommelerwaard.

Hoe werkte de Waterlinie nu precies?
Door een ingenieus systeem van sluizen werd het land onder een laagje van precies 40 cm. water gezet. Te ondiep om er met boten op te varen, maar diep genoeg om obstakels als kanalen en sloten aan het oog te onttrekken. Het vormde voor de vijand een onoverbrugbaar obstakel. De linie werd verdedigd door 46 forten, batterijen en door vestingsteden als Naarden en Gorinchem.

Wanneer was de Nieuwe Hollandse Waterlinie gereed?
Na jaren bouwen werd de linie in 1870 voltooid. Dat betekende echter niet dat hij definitief klaar was. Tot aan de mobilisatie van 1939 werden constante verbeteringen aangebracht. Dit was vooral nodig om de ontwikkelingen in de wapenindustrie bij te benen, zoals de uitvinding van de brisantgranaat.

Hoe vaak is de Nieuwe Hollandse Waterlinie gebruikt?
Drie keer: in de Frans-Duitse Oorlog (1870), in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). De laatste keer, tijdens de mobilisatie van 1939, was niet zo zinvol omdat de Duitsers toen al de beschikking hadden over vliegtuigen. Om die reden verloor de linie zijn militaire betekenis.

Wat was de grootste vijand van de Waterlinie?
De grootste vijand van de Waterlinie was... vorst. Het overkwam de Oude Waterlinie twee keer. In de winter van 1672 vroor de smalle strook bij Woerden dicht en de Fransen konden over het ijs Zwammerdam plunderen. In 1794 was de winter zo streng dat het onder water gezette land en zelfs de grote rivieren bevroren. Op deze manier hadden de Fransen vrije doorgang en waren zo in staat Holland te veroveren.

In welke staat is de Waterlinie heden ten dage?
Enkele forten en batterijen zijn dringend aan reparatie toe. Na lang onderhandelen werd in 2008 het Pact van Rhijnauwen gesloten tussen overheid, provincies, gemeentes, waterschappen en terreineigenaren. Hierin werd vastgelegd dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie voor een bedrag van 150 miljoen euro wordt opgeknapt. In 2009 werd het benoemd tot Rijksmonument. Zoals toenmalig minister Plasterk het noemde: “Dit is een extra bescherming tegen de waan van de dag”.

Wat is er te doen in de Hollandse Waterlinie?
Forten, kastelen en vestingsteden zijn te bezoeken en vertellen het verhaal van dit grote cultuur-historische erfgoed. Een aantal forten heeft een andere bestemming gekregen, zoals Fort Asperen. Op sommige plekken kun je overnachten op een fort, vergaderen, workshops volgen en nog veel meer. Het gebied leent zich daarnaast uitstekend om in te wandelen of te fietsen.

Welk gedeelte van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ligt in de Bommelerwaard?
De Bommelerwaard is het meest zuidelijke puntje van de Waterlinie. De Batterij onder Brakel en de Batterij onder Poederoijen – beiden sinds 1988 onder beheer van Staatsbosbeheer - maken er deel van uit. Beide batterijen zijn hard aan een opknapbeurt toe. Ook het bekende Slot Loevestein is sinds de 19e eeuw als fort onderdeel van de Waterlinie.

Wat is het Pact van Loevestein?
Dit is een samenwerkingsverband tussen bestuurders van het gebied ten zuiden van de Lek, om precies te zijn: de provincies Gelderland, Noord-Brabant en Zuid-Holland, elf gemeenten, Waterschap Rivierenland en Staatsbosbeheer. Zij kwamen op 26 januari 2001 voor het eerst bijeen op - je raadt het al - Slot Loevestein. Uitgangspunt is om voor het zuidelijk deel van de waterlinie een gebiedsvisie op te stellen om zo de waterlinie als geheel te behouden en waar nodig te ontwikkelen.

Wie zijn de mensen achter de Hollandse Waterlinie?

Willem van Oranje:
hij organiseerde de eerste succesvolle inundaties bij Alkmaar en Leiden in resp. 1573 en 1574 en doorbrak daarmee de Spaanse belegering. Hij trof daarmee niet alleen de Spanjaarden, maar ook zijn eigen boeren die niet blij waren dat hun land onder water werd gezet.

Cornelis Kraijenhoff:
Nijmeegse waterbouwkundige en de ‘Vader van de Waterlinie’. Vanaf 1796 directeur van de Hollandse Fortificatiën. Hij maakte eind 18e eeuw de schetsen voor de nieuwe linie waarbij voor het eerst ook de stad Utrecht betrokken werd.

Napoleon Bonaparte:
de Franse keizer had grote interesse voor de plannen van Kraijenhoff. Het was hem er vooral om te doen de stad Amsterdam goed te verdedigen. Tot een uitvoering kwam het echter niet.

Koning Willem I:
Gaf opdracht tot de aanleg van de tweede linie, waarvan Utrecht permanent onderdeel ging uitmaken.

Jan Blanken:
Waterbouwkundig ingenieur. Zijn uitvinding van de waaiersluis was van groot belang voor de aanleg van de linie. Een waaiersluis is een speciale sluis, die tegen de waterdruk in geopend en gesloten kan worden.

Tags